Ömer ŞAN-RİZE
Resmi Kurumlar Dere Yatağında Ama… Her Taşkın, Sel ve Heyelan Sonrası Siyasiler Vatandaşlara Yükleniyor…
Geçmişte olduğu gibi Doğu Karadeniz’de Arhavi, Fındıklı, Ardeşen, Güneysu ile Muradiye ve Rize’nin diğer bölgelerinde meydana gelen sel ve heyelanlar ile yaşanan can kayıpları sonrası verilen sözlerin bir kez daha tutulmadığı gündeme geldi.
Her afet sonrası ‘yaraların sarılacağı’ sözü veren devlet yetkilileri yine ‘Dere yataklarına hâlâ yapı yapılıyor’ diye şikâyetlerde bulunarak, gerekli önlemlerin alınacağını vurguladı.
Yaklaşık 10 yıldır neredeyse her afet sonrası ‘Acil Uyarı Sistemi’ vurgusu yapan siyasilerin sözlerine karşı bu konuda hala herhangi bir çalışma yapılmazken, Rize ve Artvin’de birçok kamu binasının dere yatağına yapıldığı bir kez daha dikkat çekti.
Aradan geçen 10 yıllık sürede ‘dere yatağına’ yapılan kamu binaları arasına ‘Çevre ve Şehircilik Rize İl Müdürlüğü’, Rize Adli Tıp Merkezi de yer alırken; bu kurumlar arasında Rize Gençlik Spor İl Müdürlüğü, Süper Lig takımı Ç.Rizespor’un lig maçlarının oynandığı Çaykur Didi Stadyumu, TOBB Rize Fen Lisesi ve Arhavi Spor Kompleksi gibi birçok spor tesisi de bulunuyor.
Bölgede iki ayrı dönemde meydana gelen taşkın ve sel felaketlerinin ardından konuşan siyasiler, “Dere yataklarına tüm ikazlarımıza rağmen hâlâ yapı yapılıyor. Dere yataklarına ev yapmayalım. Kum, çakıl almayalım” şeklinde ifadeler kullanırken, Rize ve Artvin’de birçok kamu binasının dere yataklarına yapıldığı ortaya çıktı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan başta olmak üzere İçişleri Bakanı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı, Çevre ve Şehircilik Bakanı ile Tarım ve Orman Bakanı ile çeşitli bürokrat ve siyasilerin bölgedeki ziyaretleri ile birlikte yaptığımız araştırmalar sonrasında Artvin’in Hopa ve Arhavi ilçelerinde de bazı sosyal tesisler ile kamu binalarının dere yatağında olması dikkat çekti. Hopa’da Gençlik Spor il Müdürlüğü’ne ait Spor Salonu, Halk Eğitim Merkezi binası ve Karadeniz Sahil Yolu’nun Hopa-Sarp arasındaki kesimindeki tüneller de dere yatağına yapıldı.
Rize’de Gençlik Spor İl Müdürlüğü’nün de bulunduğu Çaykur Didi Şehir Stadyumu ve ek tesisleri ile Rize Sanayi Sitesi, DSİ ve Karayolları Bölge Şeflikleri, İl Özel İdaresi ve şantiyesi dere yataklarında bulunuyor.
Rize’de dere yatağı içindeki resmi kurumlara son olarak Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Adli Tıp Kurumu da eklenirken; Rize-Güneysu Karayolu da Taşlıdere (Askoroz) Deresi yatağı doldurularak bu kısımdan geçirildi.
Son yağışlarla taşkınların yaşandığı Salarha ve Güneysu derelerinin birleştiği nokta üzerinde ve aynı havzada ise Hamzabey HES bulunuyor. Havzanın Güneysu kolunda hemen dere yatağının içerisinde Türk Telekom Güzel Sanatlar Lisesi bulunurken, aynı güzergâh üzerinde Ada HES projesi yer alıyor. Kent merkezinde 6 ayrı ufak derenin birleştiği Güneysu’daki, Gürgen Deresi yatağında Kale HES projesi bulunuyor.
Hastane de Var Okul da
Güneysu kent merkezindeki dere yataklarında ise çeşitli okullar ve belediye tesislerinin olması dikkat çekerken; Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın annesi adına yapılan Güneysu Tenzile Erdoğan İlçe Devlet Hastanesi’nin de dere yatağında olması gözden kaçmıyor.
Salarha Vadisi üzerinde yer alan Rize Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Fen Lisesi ise tam olarak dere yatağının ortasında bulunuyor. Aynı yerde bir de adının ‘Fatih Sultan Mehmet Han’ olduğu kaydedilen cami projesi var. Ayrıca, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, bir sonraki gelişinde ‘açacağını’ söylediği Rize-Salarha karayolu üzerindeki Salarha Tünellerinin vadiye çıkış ve girişleri de yine Salarha Deresi yatağında yer alıyor. Son yağışlarda bu karayolunun da çeşitli bölümlerinde çökmeler meydana geldi.
Derepazarı ilçesinde, belediye binası ile Çaykur’a ait yaş çay fabrikasının da bir kısmının dere yatağında olması dikkat çekiyor. Çaykur’un ayrıca son sel ve taşkınlardan etkilenen Salarha Vadisindeki Ambarlık Çay Fabrikası ile Çayeli Büyükköy ve Arhavi Çay Fabrikaları da dere yataklarının etkilediği alanlarda yer alıyor.
Rize Çayeli’ndeki bazı okul ve yurt binaları ile spor ve sosyal tesislerin dere yatağında olduğu gözlenirken, Ardeşen’de de özellikle spor tesisleri ve okulların dere yataklarına yerleştirildiği dikkatlerden kaçmıyor.
HES’ler ve Islah Mahvediyor
Bölgede yaşanan sel ve heyelanlar bir kez daha HES’lerle birlikte dere ıslahları, taşocakları ve gelişigüzel yapılan yolların verdiği zararları gündeme taşırken; çeşitli bakanlıların yetkilileri ise HES’lerin sel ve heyelana neden olmadığını, hatta bunları önlediğini savunuyor ama teknik ve bilimsel veriler de tam tersini gösteriyor.
HES çalışmaları sırasında bölgede dere yatakları bozularak tahrip edildi. HES projeleri için derelerin yatakları değiştirilirken, HES’ler için gelişigüzel açılan yollar da doğanın dengesini bozdu. Projelerde arazi yapısı, topoğrafik özellikler, fauna ve flora, endemik türler, toprağın zemini görmezden gelinerek, taşocaklarına da izin verildi.
Söz konusu çalışmalar, zaten sert ve dik yamaçlı olan, sel ve heyelanlara yatkın bölgeyi daha çok risk altına soktu. Bütün bunların yanında bölgede çalışmalarına başlanan ‘Tünel Tipi HES’ler’ nedeniyle yapılan dinamitlemeler sonrası buralardan çıkarılan hafriyatlar, dere yataklarına dökülerek, dere yatakları daraltıldı.
Dinamitle patlatmalar, bölgede sert kayaç ve granit özelliği gösteren zemini çatlatarak, sel ve heyelanlar ile göçüklere zemin hazırladı.
Dere yataklarında, ‘dere ıslahı’ adı altında, bölgenin gerçekleri görmezden gelinerek yapılan çalışmalarla, 150-200 metre genişliğindeki dere yatakları 3-5 metrelik duvarlar veya taş yapılar arasına sıkıştırılmaya çalışıldı.
Dere yataklarından kazanılan alanlar ise devlet kurum ve kuruluşları ile yerel yönetimler tarafından imara açılarak adeta felaketlere davetiye çıkarıldı.
Derelerin Bitmeyen Çilesi!
Öte yandan bütün bunlar dururken ve sorunlarla ilgili bilimsel çalışmalar yapması beklenen Rize Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi (RTEÜ), personel ve akademik kadrosu için planladığı lojmanlarını Güneysu Deresi yatağında yaptı. ‘Felaket Tezi’ gibi çalışma ile RTEÜ’nün akademik ve idari personeline yönelik içinde yürüyüş yolları, sosyal alanlar, açık spor alanları, oyun parkları, rekreasyon alanları, 30 blok 2+1 daire olmak üzere 60 daire, 3+1 daire olmak üzere 420 daire, ayrıca 1 blok, 28 daireden oluşan misafirhane ile toplam 508 daire bulunan ve her blokta 16 araçlık kapalı otopark yer alan Güneysu Adacami mevkiinde bir ‘Toplu Konut Yerleşkesi’ oluşturuldu.
RTEÜ’nün, su taşkınları, sel ve heyelanlara karşı önlem dahi alınmamış söz konusu ‘Konak Lojmanları’nın açılışını ise 2019’un Ağustos ayında yine Cumhurbaşkanı Erdoğan yaptı.
Devlet kurumlarının dere yatağında yapılmasına tepki gösteren, ‘Derelerin Kardeşliği Platformu (DEKAP) Yürütme Kurulu, Gürgen Vadisi gibi Doğu Karadeniz’deki birçok vadide dere yataklarının, HES’ler ve taşocakları yanı sıra ‘ıslah’ adı altındaki çalışmalarla yok edildiğini vurguladı.
Bölgedeki vadiler üzerindeki HES projelerinden bazılarının faaliyete geçtiği anımsatılan DEKAP açıklamasında bölgenin en önemli ve verimli vadileri boyunca geliştirilen HES projeleriyle vadilerin doğal yapısının ve doğal yaşamın tamamen yok edildiği, bütün doğal akışkanlıklar ile dere yataklarının yok edildiğine dikkat çekildi.
Bilimsiz Hatalar
Bölgede ardı ardına yaşanan sel ve heyelanlardaki felaket görüntülerinin, can ve mal kayıplarının akıllardan ve hafızalardan silinmediğine işaret edilen açıklamada, “Bölgenin birçok deresi, 200 metreyi geçen genişlikleri ile geniş doğal yataklara sahiptir. Bölgedeki derelerin eskiden 40-50 yılda bir büyük taşkınlarla yatağını temizlediği, bu yatak boyunca ne varsa alıp denize götürdüğü biliniyor. Ancak bu son dönemde yaşanan iklim değişiklikleri ve doğaya insani müdahalelerle artık her yıl periyodik olarak bunlar yaşanmaya başlandı. Yaşanan doğal afetlerde 60’a yakın çocuk, kadın, genç ve yaşlı insanımızı kaybettik. Artık birileri lafta değil uygulamada bu yanlışlara dur demeli. Doğaya, doğal yaşama yapılan bütün insan müdahaleleri durdurulmalı, doğanın kendi kendini onarmasına olanak tanınmalı. Biliyoruz ki doğa, intikam almaz” ifadeleri kullanıldı.
