Pedro de la Hoz (*)
Fidel’in 6 Nisan 1961’deki Halkın Eğitim ve Devrim Üniversitesi’nin altıncı dönemini sona erdiren bir televizyon görünümünde, “İnsanlara inanmalarını değil, okumalarını söylüyoruz” ifadesi rastgele yapılan bir açıklama değil daha ziyade çok derin bir inancın kamusal bir ifadesidir.
Ulusal Okuryazarlık Kampanyası ülke genelinde devam ediyordu. Birkaç gün sonra Amerika Birleşik Devletleri tarafından organize ve finanse edilen paralı Domuzlar Körfezi saldırısı gerçekleşti ve 72 saatten kısa bir sürede yenilgiye uğradı. Saldırı, büyük pedagojik çabayı engellemedi. Fidel’in yeni dönemin kültür ve eğitim politikasının özünü iyi şekilde özetleyen mesajı geniş bir dinleyici kitlesiyle kaydedildi: “Devrim insanlara şunu söyler: okumayı ve yazmayı, çalışmayı, bilgi edinmeyi, düşünceye dalmayı, gözlemlemeyi düşünmeyi öğrenin. Niçin? Çünkü bu hakikatin yolu…” Başkomutan, o sırada bunu dedi.
O kendisi gerçekleri bulmuş ve ruhunu kitaplardan ve okumaktan beslemişti. O, Amerika Birleşik Devletleri tarafından daimi bir şekilde kuşatılmış bir ülkede eşi görülmemiş bir dönüşüm sürecinin lideri olarak günlük şekilde muazzam miktarda bilgiyle yüzleşmeye ve özümsemeye mecburdu.
1985’te Brezilyalı gazeteci Joelmir Beting’e şunları açıkladı: “Her gün neredeyse tüm ajanslardan uluslararası yayınları okumak için bir buçuk saat geçiriyorum. Eğer bir ülkenin yenilikçi ve çok yararlı bir ilaç veya tıbbi bir cihaz keşfettiğini okursam hızlı bilgi için gönderiyorum.”
Fakat onun okuma ufku aciliyet ve pratik gereksinimlerinin sınırlarının çok ötesine gitti. Komutanın yakın arkadaşı Gabriel García Márquez, İtalyan iletişimci Gianni Miná’nın “Fidel ile Karşılaşma” kitabının ilk baskısının tanıtımında şunları yazdı: “Belki de Fidel Castro’nun kişiliğinin düşmanları tarafından yaratılan imaja uymayan yönü doymak bilmez bir okur olmasıdır. Her ne kadar o bunun özel bir şey olmadığı konusunda ısrarcı olsa da kimse onun okumak için nasıl zaman bulduğunu ya da çok fazla, çok hızlı okumak için hangi metodu kullandığını açıklayamaz. Tarih öncesi Oldsmobilinden peşi sıra Sovyet Zil modellerine ve Mercedes’e kadar onun arabalarında her zaman geceleri okuyabilmesi için bir ışık bulunurdu. Çoğu zaman, sabahın erken saatlerinde yanına bir kitap alır ve ertesi sabah onun hakkında yorum yapardı.” Bu imaj Fidel tarafından da, onun bir söyleminde doğrulandı: “Başlıklarla dolu bir listeyi gözden geçirdiğim zaman acı hissediyorum ve tüm hayatımı okumaya ve öğrenmeye adayamadığıma üzüntü duyuyorum.”
Tarih, politika, biyografiler, bilim ve ekonomi onun edebi ilgileri arasındaydı. İlk başta, Jose Marti çalışması onun paradigmasıydı. Onun bir başka iyi dostu olan Brezilyalı Frei Betto, Küba’ya gittiğinde Fidel’e kozmoloji ve astrofizik üzerine kitaplar verdiğini söyledi. Ama ayrıca Fidel roman da okur, hatta Kolombiyalı Jorge Isaacs’ın romanı Maria’nın ve Alman Goethe’nin Werther’inin sayfalarına daldığını bile hatırladı.
Bilindiği gibi Moncada saldırısı ve suçlu bulunduğu duruşmadan sonra Pins Adası’nda hapsedildi. Okumak onun bu zamanlarda verimli bir uğraşısıydı. Kitaplar istedi ve okumaları için yoldaşlarıyla paylaştı.
Akrabaları ve arkadaşları ile yaptığı Model Hapishanesi’nde yazılmış epistolar (**) alışverişlerinden birisinde şöyle yazdı: “Cirilo Villaverde’nin yazdığı bir kitabı, Cecilia Valdés’i arzuluyorum. Ona yıllar önce hiç dikkat etmedim ve şimdi onu okumak için can atıyorum. Küba’nın bu muhteşem tarihinin sayfalarında mutlu günler yaşadım, büyülendim, her şeyi unuttum, geçen yüzyıla gittim.”
Alman düşünür ve devrimci Friedrich Engels “Balzac’ın romanlarını okuyarak zamanının tarihçilerinden, kroniklerle uğraşan kimselerinden ve devlet adamlarından oluşan bir gruptan daha fazla öğrendiğine” dair tanıklık yaptı. Karl Marx; Charles Dickens, Charlotte Bronté ve yeniden keşfedilmesi gereken bir yazar olan, Mary Barton’un yazarı Elizabeth Gaskell’i okuduktan sonra İngiltere’nin endüstriyel kapitalist aşamaya sıçradığını anladı.
Fidel’in 19. yüzyıl Küba edebiyatının önemli bir eseriyle yeniden buluşması, sömürge geçmişimizi ve köle sahipleri ile köleler arasındaki mücadeleyi takip eden olayların gidişatına yol açan çatışmayı daha eksiksiz bir şekilde değerlendirmesini sağladı: (köleliğin) kaldırılması, bağımsızlık savaşları ve cumhuriyetin doğuşu, emperyalist müdahaleden yılmışlık.
Fidel, Cecilia Valdés’i yeniden okurken, “Bu kez, o dönemi çok mükemmel biçimde tasvir eden biri üzerinden, Küba mantalitesinin bazı yaşayan yönlerini teyit etmek istiyorum” diye yazdı. O böylece kimliğimizin oluşmasında ve gelişiminde yer alan karışık öznelliğin çözülmesine dönük duyduğu büyük ilgiyi doğruladı.
Bir bilgi kaynağı ve entelektüel haz olarak okumak. Fidel bunu böyle anladı ve bu yaşam biçiminin yurttaşların manevi yaşamının etkin mirası olmasını istedi. Yeni teknolojilerin, dijital platformların, Gutenberg galaksisinden (***) siber uzaya geçişin zamanında bu eşsiz tutkuyu büyütmeliyiz.
Teşvik ettiği çok sayıda kültürel festivalden birisi olan Uluslararası Havana Kitap Fuarı’na sık yaptığı ziyaretlerden birisinde, bir kişi ona basılı kelimenin modasının geçip geçmeyeceğini sordu: “Hayır, bence kalan son şey kitap olacak. Emin ol, eğer ölmezse, İlyada ve Odysseia hala okunacaklar.”
Çeviri notları:
(*) Pedro de la Hoz Küba’lı gazeteci ve sanat eleştirmeni. Granma gazetesinin de kültür sayfasının başındaki kişi. Ayrıca Küba Yazarlar ve Sanatçılar Birliği’nin Başkan Yardımcısı. Kendisinin Odak çeviri ekibi tarafından çevrilen bu yazısı 2 Aralık’ta Küba Komünist Partisi’nin resmi yayın organı Granma gazetesinde yayınlanmıştır.
(**) Epistolar bir dizi mektuptan oluşan bir roman türüdür. Goethe’nin Genç Werther’in Acıları ve Dostoyevski’nin İnsancıklar isimli romanları, epistolar romanlara örnek verilebilir.
(***) “Gutenberg galaksisi” ifadesi ile, Marshall McLulan’ın 1962’de yayınladığı aynı isimli kitabında öne sürdüğü görüşe atıf yapılmış. McLulan kitabında gelişen elektronik keşiflerin dünyayı nasıl bir “küresel köy”e dönüştüreceğinin öngörüsünde bulunuyor.
