Ufuk Gürbüz
Engelliliğin uzun yıllardır ele alınmadığı, belki düşünüldüğü, belki yalnızca dolaylı olarak bakıldığı ilk kez kaleme alınacak bir noktadan yazmak istedim. Engellilik bu zamana kadar hep tıbbi model üzerinden konuşuldu ve bunun üzerinden sorunun her bir parçası değerlendirildi. Örgütlenme de bunun üzerinden yürüdü.
Engellilik nedenleri trafik kazaları, iş kazaları, deprem gibi doğal afetler; savaş, akraba evliliği vb. nedenlerdir. Bu nedenlerin o toplumun sosyoekonomik yapısı ile birinci derece ilintili olması zaten o ülkenin sınıfsal yapısıyla direkt ortaya çıkmaktadır. Bazı ülkelerde nüfusun yüzde 5’i, yüzde 10’u hatta yüzde 15’inin engelli olduğunu söylerken bunu test edebiliyoruz.
Sınıfsal yapının yaşamın kendisini belirlemesi, kurallarını kendisinin koyması ve bunun üzerinden bir ekonomi dağılımı yapması sıradan yurttaşların yüzleşmesi gereken bir konu iken; engellilerin de tam bu noktada sıradan bir yurttaş artı engelli olması, yaşamında ikinci kez sistemle yüzleşmesi anlamına gelmektedir. Bunu köleci toplumda da, feodal toplumda da, kapitalist toplumda da, sosyalist toplumda da çok açık görmekteyiz. Bugün kapitalist sistem engelliliği bizzat kendi eliyle yaratıyor ve bunun üzerinden de sömürü yöntemlerini yaşama geçiriyor. Bunu, kullanılan alet ve edevatlarda, eğitimde ve her türlü tüketimde acımasızca görebiliyoruz.
İşte bu noktada engellilerin her türlü sorunlarının örgütlenmesi ve çözülmesi sistem üzerinden konuşulmalı, tartışılmalı. Bu da yetmez, her kesimin sorunlarıyla hemhal olunmalı. Onun için de diyoruz ki; her yaşanan sorun engellileri iki kez ilgilendiriyor. Engelliler ülkenin ortalama yüzde 10’unu oluşturmaktadır. Gayri Safi Milli Hâsıla’dan aldığı pay ise binde dörttür. Bunu çalışma alanında, eğitim alanında, sağlık alanında vb. çok rahat görebiliyoruz. Toplumun yüzde 10’u engelli olmasına rağmen İş Kanunu’nda istihdam şartı; kamuda yüzde dört, özel sektörde yüzde üç engelli çalıştırma zorunluluğu şeklindedir. Yasanın bu hükmüne bile uyulmuyor. Çalıştırılmak istenen engelliler ya sağlık güvenceli ücretsiz, ya da sağlık güvenceli yarı maaş verilerek çalıştırılıyor. Ya da çok az engeli olanlar çalıştırılıyor, bunu da ceza ödememek için zorunlu olarak yapıyorlar. Bu yasal haklar engellilerin örgütlü mücadelesi sonucunda kazanılmış ancak kâğıt üzerinde kalmıştır. Engelli işsizliği ise genel işsizliğin çok üstünde. Engelli kategorisine göre serbest çalışma alanları da düşük olduğu için yoksulluk ve aile üzerinde yük teşkil ediyor.
İstihdam edilen engelliler ise işyerinde büyük sorunlarla boğuşmak zorunda kalıyorlar. Çalışma ortamlarının fiziksel gereksinimleri yok sayılıyor. Engelli rampaları, engelli tuvaletleri, eşiklerin kaldırılması gibi daha bir çok zorunluluk yerine getirilmemektedir. Örneğin kamu kurumlarının neredeyse hepsinde olan engelli rampalarının hiç biri mevzuata uygun değildir. Dolayısıyla işlevsel de değildir. Yani çalışabilen engelliler oldukça ayrımcılığa uğramaktadırlar.
Eğitimde ciddi sorunlar yaşanıyor. Genel eğitimi özel sektöre havale eden devlet, son yıllarda engelli eğitimini de özel sektöre havale etmiştir. Adeta mantar gibi özel eğitim okulları açılmış, tamamen ticaret kafasıyla eğitim vermektedirler. Devlet engellilerin eğitim yatırımını yaparak uzman personelle eğitim vermek yerine öğrenci başına özel sektöre para vermektedir. Her bir engelliyi para olarak gören fırsatçılar ise eğreti yapılarda bir nevi bakıcılık yapmakta, görevlerinin eğitim ayağını büyük ölçüde yok saymaktadır.
Engelliler bu çılgın kapitalizmin bir sömürü aracı olarak görülmektedir. Tabi bu sorunların gündeme getirilmesi, hak arama temeli mücadelesinde de tıpkı diğer örgütlenmelerde olduğu gibi demokratik veya istismarcı örgütlenmelerde de önümüze çıkıyor.
Sonuçta, engelliler de bu sistemin sınıfsal bütün ayrımlarına maruz kalmaktadır. Yaşanan bu sınıfsal ayrımlara karşıysa, mücadele sadece engellilikten kaynaklı sorunlarda değil, bütün sorunlarda engellilerin yer alması gerektiğine inanıyorum.
