Hamza YALÇIN
Afganistan’ı, Irak’ı, Libya’yı, Suriye’yi yıkan ve gericiliği tüm dünyada coşturan “Medeniyetler Savaşı” saçmalığı telekomünikasyon alanında sürüyor. İnternet ağında ABD, İngiltere, AB, Avusturya ile Batı medeniyeti bir yana; Çin’i, Rusya’sı, Nijerya’sı vb. ile diğer dünya öteki yana düşecek şekilde bir bölünme yaşanıyor. İşin özünde zaten ekonomik rekabet vardı ve esas amaç ABD’nin ekonomik üstünlüğünü tehdit eden Çin’in önünü kesmekti. Müslüman çoğunluklu ülkeler, enerji kaynaklarına ve stratejik yollara el koyma ihtiyacı yüzünden hedef alındılar.
Çin deyince şimdilerde akla Huawei geliyor. ABD allem etti kalem etti Huawei şirketinin İskandinavya 5G telekomünikasyon ihalelerinden uzaklaştırılmasını başardı. Bu yazıda gazete makalelerinden izlediğim süreci özetlemeye çalışacağım.
Huawei dünyanın en büyük telekom ağı teçhizatı sağlayan Çinli bir dünya devidir. Şirketin internet sitesinde bilgi ve iletişim hizmeti verdiği; internet, telefon ve iletişim ağı gibi alanlarda çalıştığı yazıyor. Özel şirket statüsündeki Huawei 1987’de Güney Çin’de kurulmuş. Şirket kendisini “yüzde 100 işçilerin mülkiyetinde” diye tanıtmaktadır. ABD yetkilileri ise Huawei’nin Çin devleti tarafından 75 milyar dolar gibi bir meblağla desteklendiğini ileri sürüyor. 170’ten fazla ülkede 3 milyar insana telekomünikasyon hizmeti veren şirketin bünyesinde 194 bin insan çalışmaktadır. Telekomünikasyon ağında dünyanın en büyük şirketi olan Huawei, cep telefonu üretiminde ise dünyada ikinci gelmektedir. Birinciliği Samsung elde tutuyor. Üçüncü Apple iken dördüncü ve beşinci büyük şirketler gene Çin’e ait görünüyor.
Huawei, İsveç pazarında önemli bir aktördür ve İsveç’in 3G ve 4G mobil operatörleri Huawei teçhizatına büyük ölçüde bağımlıdır.
İsveç’in Telia, Tele2, Telenor ve Tre adlı dört büyük telefon şirketi Huawei ile arayı bozmak istemiyordu. Çin’de büyük çapta iş yapan İsveç kökenli dünya devi Ericsson çok direndi. Fakat ABD’den gelen ağır baskılar durumu değiştirdi.
Telekom dünyasının 5G sistemine geçme çabası ABD ile Çin rekabetini kızıştırdı. 5G üretimden taşımaya, iletişimden sağlık faaliyetlerine milyarlarca kullanıcıyı ve cihazı birbirine bağlayan bir telekomünikasyon sistemidir. ABD sistemin bir ülkedeki sağlık, eğitim, ulaşım, üretim, savunma gibi hayatın çok büyük kısmı üzerinde etki edebilecek bilgiler toplama imkanlarına sahip olmasından hareketle, Huawei’nin Çin devleti için casusluk yaparak bilgi toplayıp Çin’e aktaracağını iddia ediyor. Huawei iddiaya itiraz ediyor ve Batı dahil çeşitli ülkelerde uzun süredir çalıştığı halde iddialarla ilgili hiç bir hatasının görülmediğini belirtiyor ve tabii ki misilleme yapmakla tehdit ediyor. Çin İsveç’in 8’nci büyük ticaret ortağıdır.
Batı dünyasında Huawei alanında önemli işletmeler olarak İsveç kökenli Eriksson ile Finlandiya kökenli Nokia var. Fakat Huawei onları çok geride bırakıyor. Eriksson’u daha 2010 yılında geride bırakmış ve şimdi Eriksson’un 4 katı ciro yapıyor. Özellikle Eriksson şirketi misillemelerden tedirgin oldu. Çünkü ticaretinin yüzde 15’i Çin’de yer alıyormuş. İsveç’teki pazar payı sadece yüzde 1 imiş. Eriksson, Huawei aleyhine karar alınmasını engellemek için çok çaba göstermiş. Amerikan istihbaratı özellikle İsveç istihbarat örgütü SÄPO ve ordu aracılığıyla açıktan baskı yapmış.
ABD Çin’le ilişkiler konusunda İsveç’e daha 2012 yılından baskı yapmaya başlıyor. Önceleri dolaylı davranıyor. 2018 yılı Mayıs ayında İskandinavya ülkeleri liderleri İsveç’te toplanıp 5G sistemine geçmek için ortak karar alınca ABD baskıları artırıyor. Dışişleri Bakanı Mike Pompeo 2019 yılı Şubat ayında Macaristan’a yaptığı ziyarette “Ya biz ya Huawei” resti çekiyor.
İsveç casusluk iddiasıyla Huawei’yi dışlayan kararını PTS (Posta ve Telefon İdaresi) vasıtasıyla alıyor. Asıl karar istihbarat (Säpo) ve ordudan (Försvarsmakten) geliyor. ABD onları, kendileriyle istihbarat paylaşımını durdurmakla tehdit ediyor. Zaten ABD istihbarat teşkilatının ve ordusunun çok etkisi altındadırlar. ABD tehditle yetinmeyip Eriksson şirketine hisselerinin bir kısmını satın alarak destekleme sözü veriliyor.
İsveç şirketlerinin Çin’de karlı işler yapmasına paralel olarak Çince, 2014 yılında okullarda popüler bir seçmeli ders oldu. Sonra Çin’in itibarı düştü yani düşürüldü. Bir kamuoyu araştırması 2020 yılında dünyada Çinlileri en az sevenlerin başında İsveçlilerin geldiğini ortaya koyuyor. Bir yıl önce (16 Kasım 2019) aynı haberin gayet etkili bir resimle yayınlanmış olduğu görülüyor. Aynı süreçte yayıncı Gui Minhai meselesi de Çin’e karşı kampanya yönünde kullanılıyor. Minhai İsveç vatandaşı ve Çin kökenlidir. 2015 yılından beri Çin’de hapistedir. Önceleri Batılı sistemin içinde yer alan fakat şimdi özel bir statüyle Çin’e bağlanmış olan Hongkong’daki Çin devleti karşıtı gösteriler İsveç medyasında çok yer tutmaktadır. 29 Kasım 2020 tarihli bir haber ilkokullarda ve liselerde Çinceye ilginin çok düştüğünü yazıyor. Boş bir dershanenin gösterildiği haberde Çince’ye ilginin düşmesinde basında çıkan insan hakları ihlali haberleri yanında Çin şirketlerinin artık mükemmel İngilizce konuşan yerli işçiler kullandığına da yer veriliyor. Sonuçta “fırsatlar ülkesi Çin” fotoğrafı “sevimsiz ve tehlikeli Çin” fotoğrafına dönüştürülmüş bulunuyor.
Çinli şirketlerin devlet adına istihbarat topladığı iddia edilirken Danimarka kökenli bir haber dengeleyici bir karşı atak olarak dikkat çekti. 15 Kasım 2020 tarihli haberde ABD istihbaratı NSA’nın Danimarka ile yürüttüğü bir istihbarat çalışmasını Danimarka, İsveç, Norveç, Hollanda ve Almanya aleyhine sanayi casusluğu için kullandığı ve bu konuda daha 2015 yılından beri bilgiler ulaştığı belirtiliyordu.
Kötüleme kampanyasının hedefindeki Çin’in korona günlerinde bir atak yaptığı görüldü. İsveç maske ve sağlık teçhizatı bulamıyordu. Avrupa ülkelerinin hemen hepsi benzer durumdaydı. Birbirine yardım etmiyorlar, edemiyorlardı. ABD’nin zaten kendisinde bulunmuyordu. Çin tam o günlerde “Gelin, benden satın alın” mesajıyla pirim yaptı. İsveç yetkilileri önce itiraz ettiler. Teçhizat yoksunluğundan dolayı hayati tehlike yaşayan sağlık personelinden gelen itirazlar üzerine tutum değişti ve basında Çin’den ithal edilen maske ve sağlık teçhizatı haberleri gelmeye başladı. Ama İsveç maske ve sağlık teçhizatında toparlanınca maskelerin Aralık ortalarında Uygur Türklerinin nasıl kölece çalıştırıldığı ve ezildikleri gündeme getirildi. Eczaneler Çin’den maske ithal etmeyi durdurduklarını ilan etti. Çin elçiliği bu haberleri yalan ve çamur atma olarak gördüğünü açıklıyor. İsveç basını bu haberi bile Çin aleyhtarı iddiaları destekleyecek şekilde veriyor.
İsveç’in haberleşmeden sorumlu devlet kurumu PTS, Huawei’yi 5G ihalesinin dışarıda tutma kararı aldığını açıklayınca Huawei istihbarat, ordu ve PTS ile görüşme istiyor. PTS dışında kimse gelmiyor görüşmeye. Huawei İsveç İdare Mahkemesi’ne (Förvaltningsrätten) başvurmuş. Mahkeme 9 Kasım 2020’de yürütmeyi durdurma kararı alıyor. PTS bu kararı geçersiz hale getirmek amacıyla bir gün sonra yapılacak olan açık artırmayı derhal erteleme kararı alıyor. Ardından üst mahkeme (Kammarrättenätten) alt mahkemenin kararını bozuyor. Sonuçta artırma 19 Ocak tarihinde ve Huawei dışarıda tutularak yapılacak oluyor.
Huawei’nin 10 milyonluk İsveç’ten dışlanması asıl Almanya için önemli görülüyor. Dünyanın en büyük ekonomik güçlerinden biri olan Almanya’nın Çin’le gayet ileri ekonomik ilişkileri bulunuyor. ABD, İngiltere, AB ülkeleri, Avustralya, Yeni Zelanda Huawei’ya ortak tavır alırsa dünya İnternet alanında ikiye bölüneceğe benziyor. Süreç böyle giderse (burada Almanya’nın tavrı önem kazanıyor) Batı dünyasında Eriksson, Nokia ve Samsung ağını göreceğiz. Afrika, (Pakistan, Rusya, Kamboçya dahil) Asya, Ortadoğu, Latin Amerika ülkelerinin çoğunda ve Sırbistan’da Çin’in çok ucuz ve kaliteli telekomünikasyon teknolojisi hüküm sürecek.
“Demokrasi, içindeki insanların oyuncu değil izleyici olduğu bir sistemdir” demişti ünlü Amerikalı düşünür Noami Chomsky. İsveç’te bugüne kadar yaşananlar bu sözü doğruluyor. Ama dünya halklarının sahneye inmesi ihtimali de var.
