Lozan Antlaşması’nın Tarihsel Arka Planı ve Önemi

24 Temmuz 1923’te İsviçre’nin Lozan şehrinde imzalanan Lozan Barış Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu belgelerinden biridir. Bu antlaşma ile:

• Hatay hariç, Türkiye’nin bugünkü sınırları çizildi.
• Kapitülasyonlar tamamen kaldırılarak ekonomik bağımsızlık sağlandı.
• Sevr Antlaşması’nın dayattığı emperyalist paylaşım reddedildi.

Sevr’den Lozan’a: Bir Direnişin Zaferi

10 Ağustos 1920’de imzalanan Sevr Antlaşması, Osmanlı Devleti’ni parçalayan bir tasarıydı. Anadolu’nun büyük bölümü Yunanistan, Fransa, İngiltere ve İtalya arasında paylaştırılıyor; Kürtlere sınırlı özerklik, Ermenilere ise toprak vaat ediliyordu. Sevr’in en tartışmalı maddelerinden biri, tehcir edilen gayrimüslimlerin mallarının iadesi ve suçluların yargılanmasıydı. Bu madde, özellikle Ermeni mallarına el koyan yerel güçleri (ağalar, çeteler) Kurtuluş Savaşı’na iten bir etken oldu.

Lozan’ı Takip Eden Reformlar

Lozan’ın ardından Türkiye, köklü dönüşümler yaşadı:

• 29 Ekim 1923: Cumhuriyet’in ilanı.
• 3 Mart 1924: Halifeliğin kaldırılması 
• 3 Mart 1924: Tevhid-i Tedrisat Kanunu: Eğitimin laikleştirilmesi ve merkezîleştirilmesi.
• 1924 Anayasası: Yeni devletin hukuki çerçevesi.
• 1926 Türk Medeni Kanunu: Laik hukuk sistemine geçiş.
• 1930-1934: Kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanınması.
• 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi: Türkiye’nin boğazlardaki egemenliği.

Kürt Hareketinin Lozan Eleştirisi

Lozan’a yönelik en sert eleştiri, Kürtlerin ulusal varlığının tanınmamasıdır. PKK, kuruluş gerekçesini “Lozan ve 1924 Anayasası’nın Kürt inkârına dayandığını” savunur. Bilindiği gibi 1921 Anayasası yerel yönetimlere özerklik tanıyan daha esnek bir metindi. 1924 Anayasası Kürt halkının ulusal demokratik özgürlüklerine 1921 Anayasası’ndan daha uzak bir tutum gösterdi. 1925’teki Şeyh Sait İsyanı sonrasıçıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu da, Kürtçe yasakları ve asimilasyon politikalarını beraberinde getirdi.

AKP’nin Lozan Söylemi: Propaganda mı, Gerçek mi?

AKP lideri Erdoğan, “Bize Sevr’i gösterip Lozan’a razı ettiler” diyerek antlaşmayı eleştirir. AKP’nin “Lozan hezimettir” tezi, özellikle Misak-ı Milli sınırlarının tam olarak kazanılamamasına dayandırılır. Misak-ı Milli, bugünkü Türkiye sınırları dışında Musul, Kerkük, Batum, 12 Adalar ve Batı Trakya’yı da kapsıyordu. Ancak Mustafa Kemal ve arkadaşları, dönemin koşullarında en gerçekçi çözümün Lozan olduğunu düşündüler. 
Kaldı ki AKP geleneğinin içinden Kurtuluş Savaşı hakkında “Keşke Yunan kazansaydı” diyenler, Cumhuriyet’in ilanına “Kanlı 1923 darbesi” diyenler çıkmıştır.

AKP’nin Çelişkileri:

• Ege adaları konusundaki eleştirilerine rağmen, Yunanistan’ın adalarda askerîleşmesine sessiz kalındı.
• Kanal İstanbul projesi ile Montrö’nün sağladığı hakları riske atmaya kalkıştı.
• Suriye, Irak ve Libya politikaları ile Türkiye’yi bölgesel çatışmaların içine çekti. AKP Batılı emperyalistlere yakın politikaları Kafkasya ve Orta Asya’da da sürdürüyor.
• AKP’nin Lozan’a eleştirilerinin altında dinci rejim özlemi yatmaktadır. 

Lozan’ın Tartışmalı Yönleri

1. Kürt Kimliğinin Tanınmaması: Cumhuriyet’in “tek millet” vurgusu, Kürtlerin hak taleplerini görmezden geldi.
2. Nüfus Mübadelesi: 1.2 milyon Rum Anadolu’dan, 500 bin Müslüman Yunanistan’dan göç etmek zorunda kaldı. Bu trajedi, etnik temizlik tartışmalarına yol açtı.
3. Burjuva Devriminin Sınırları: Cumhuriyet, işçi sınıfı ve emekçiler yerine burjuvazinin çıkarlarınıöne çıkardı. Kürt sorunu ve diğer ulusal sorunlar da esas olarak Cumhuriyet’in bu sınırlarının ürünüdür. 

Sonuç: Lozan Neden Hâlâ Tartışılıyor?

• Kürt sorunu, Lozan’ın çözemediği en büyük mirastır.
• AKP’nin söylemi, tarihsel bağlamdan kopuk bir propagandaya; attığı pratik adımlar da ülkemizi ve bölgeyi gerici etnik ve dinsel çatışmalara sürükleyen girişimlere dönüşmüştür.
• Türkiye’nin sosyalizm yolunda devrimci-demokratik dönüşüme ihtiyacı vardır ve bu da ezilenlerin emperyalizme ve faşizme karşı, sosyalist hareketle omuz omuza mücadelesiylemümkündür.