Soner Yalçın
Acı günlerden geçiyoruz, yüreğimiz yanıyor.
Fedakâr kurtarma ekiplerinin olağanüstü çalışmalarıyla gurur duyuyoruz.
Mucizeler bekliyoruz hâlâ…
Deprem hırsızlarını şaşkınlıkla takip ediyoruz.
Peki, biz kaç kişiyiz?
İzmir depremi sosyal medya gündeminden çoktan çıktı çünkü; milyonların ilgi alanı başta futbol olmak üzere başka olaylara kaydı…
Sosyolog Jean Baudrillard bu hâle/ medyatikleşen kültüre ilişkin şu örneği verdi:
“Kişi televizyonda, Sudan iç savaşını, herhangi bir tuvalet kağıdı reklamıyla aynı duyarsızlıkla izlemektedir. Televizyonu kapattıktan sonra Sudan’daki iç savaş devam etse bile onun için bitmiştir. İşte bireyin yaşadığı bu evren simülasyon evrenidir. Her şey görüntülerden ibarettir ve cansızdır…”
Öyle ya… Can kayıplarına yol açan depremler niçin çabuk unutuluyor?
Çok geriye gitmeyeyim:
2003’de 176 kişinin öldüğü Bingöl, 2004’te 17 kişinin öldüğü Doğubayazıt, 2010’de 51 kişinin öldüğü Elazığ, 2011’de iki depremde 644 kişinin öldüğü Van depremleri. Ve bu yıl 41 kişinin can verdiği yine Elazığ…
Birkaç saatlik üzüntü dışında sanki hiç yaşanmamış gibi günlük hayata nasıl kolayca intibak ediliyor?
Tahmin etmek zor değil:
İzmir depremi de unutulacak.
Yine deprem olacak, yine benzer yakınmalar duyulacak ve yine bellekten silinecek…
Bu kısır döngü; mevcut ekonomik, sosyal ve kültürel iklimle sürüp gidecek…
Ta ki temel sorunla yüzleşene kadar!
Şudur mesele:
Depremin bir yönü
Yıl 1843.
K. Marks, yeni sol bir gazetenin eş genel yayın yönetmeni olarak Paris‘e taşındı. Nisan ve Ağustos 1844 tarihleri arasında modern endüstrileşmenin yarattığı durumları analiz eden makaleleri “1844 Elyazmaları” adlı kitapta toplandı. Bu eserin temelinde “yabancılaşma” kavramı vardı.
Yabancılaşma; insanın kendiyle ve dünyayla olan bir ilişki biçimi… Bir kimseyi başka bir kimseden/ toplumdan uzaklaştıran, başka kimseye/topluma yabancı hale getiren toplum bilimi teorisi…
Yabancılaşma; bireyin daha önceden ilgi duyulan şeylere, dostluk ilişkisi içinde bulunduğu insanlara-topluma karşı kayıtsız kalma, ilgi duymama, hatta bıkkınlık ya da tiksinti duyma anlamına gelen kavram…
Yabancılaşma; kişinin başkasıyla veya onu çevreleyen toplumla salt faydacı-çıkarcı anlayışla kurduğu bozuk ilişki tarzı!
Bireycileşen kişi, dünyayı sadece kendi dünyası olarak algılıyor. Kendisi veya en yakınları acı yaşamıyorsa, olaya pek aldırış etmeyerek hayatına/alışkanlıklarına kolayca devam ediyor…
Marks’a göre bu insanın-toplumun çürümesiydi.
Bunun nedeni kapitalizm idi.
Kapitalizm, insanın hayali çıkarını-iştahını körükleyerek “benmerkezci” yapıyordu.
Kapitalizm, kişiyi bencilleştirerek kendi dışındaki dünyaya-ilişkilere ilgisiz bırakıyordu.
Yani… Doğanın her yıkıcı olağanüstü olayında, “Hiç mi ders çıkarılmıyor” diye binlerce kez tepki göstersek de benzerini yaşamaya devam edeceğiz.
Evet, temelde yatan asıl sorunla yüzleşene kadar!
Depremin diğer yönü
K. Marks fikir hayatına yeni bir kavram daha soktu: Meta fetişizmi!
Kapitalizm, mülkü “tapınır” sapkınlık haline getirdi.
Kapitalizm, insanı metaya-mülke tapan “putperest” yaptı.
Düşünür Max Horkheimer dedi ki:
-“İnsanın eşya üzerinde iktidar kurma isteği ne kadar yoğun olursa, eşyanın onun üzerindeki tahakkümü de o kadar ağır olur. Ve insan; gerçek bireysel özelliklerinden o kadar uzaklaşır, zihni giderek bir biçimsel akıl otomatına dönüşür…”
Evet kapitalizm mülkiyeti, insanlar arası ilişkilerde toplumsal statü sembolü haline getirdi.
Sürekli “daha… daha…” diyen, reklamla vs. yönetilen tüketim kültürü kişiyi “akıl otomatına” dönüştürdü: “Neye sahipsen o’sun!”
Lüks semtteki dairenin inşaat malzemesini, zemin yapısını kim akla getirir ki; ev değil, statü alınıyor çünkü…
Nesne-statü bağımlısı yapılan kişi, apartmanın zeminini filan umursar mı?
Ya kâr peşindeki müteahhit?
Ya da politikayı para kazanmaya odaklayan yerel ya da merkezi siyaset anlayışı önemser mi?
Ülkemizdeki çarpık kapitalizm acı bilançoyu daha da çok artırıyor.
Depremi bu açılardan da konuşmalıyız. Asıl sorun düşün dünyasındaki fay kırıklıkları…
Enkaz altındaki milyonlarca insanı kurtarmalıyız!
Kişiyi yabancılaştıran, eşyanın kölesi yapan sisteme köklü eleştiriler yapılmazsa bu çığlığı daha çok duyarız: “Kimse yok mu orda?”
(*) Bu yazı 04.11.2020 tarihinde Sözcü gazetesinden alınmıştır.
