Ön Not: Batı Afrika’daki Fransız sömürgelerinde seçimle veya askeri darbelerle birbiri ardı sıra iktidarlar değişiyor, çok önemli anti-emperyalist gelişmeler yaşanıyor. Son örnek Senegal.Bir süre önce Fransız birlikleri Mali, Burkina Faso ve Nijer’den kovulmuştu. Nijer hükümetinin, ABD yetkililerine de üslerini boşaltmalarını bildirdikleri açıklanmıştı. Nijer’deki üssün ABD’nin Afrika’daki en önemli üssü olduğu biliniyor. ABD’nin Senegal’de de çok önemli bir deniz üssü bulunuyor, bakalım bu üssün kapatılması da gündeme gelecek mi.
Mehmet Yücel (*)
Senegal Anayasa Mahkemesi 29 Mart’ta Bassirou Diomaye Faye’nin Batı Afrika ülkesinin bir sonraki seçilmiş cumhurbaşkanı olduğunu onayladı.
Peki bu gelişmeler Senegal, Batı Afrika ve dünya için ne anlama geliyor?
‘Sistem karşıtı’ ve ‘Sol Pan-Afrikanist’
44 yaşındaki Faye Senegal’in en genç cumhurbaşkanı olacak. Kendisini “Sol Pan-Afrikanist” olarak tanımlayan ve ülkede önemli sistemik reformlar gerçekleştirme sözü veren Faye’nin zaferi özellikle Senegalli gençler tarafından olumlu karşılandı.
Faye, geçen yıl Liberation News’de yer aldığı üzere, partisi Senegal’in İş, Ahlak ve Kardeşlik için Afrikalı Yurtseverleri’nin (PASTEF) Temmuz 2023’te Cumhurbaşkanı Macky Sall hükümeti tarafından tek taraflı olarak feshedilmesinin ardından bağımsız olarak seçime katıldı ve kazandı.
Partinin lideri Ousmane Sonko, Faye ile birlikte tutuklandı ve 2024 başkanlık seçimlerinde aday olması yasaklandı. Daha önce 2023 yılında tutuklanan Sonko ve Faye, 14 Mart’ta -seçimlerden sadece on gün önce- diğer yüzlerce siyasi mahkumla birlikte serbest bırakıldı. Serbest bırakılmaları, Anayasa Mahkemesi’nin görevdeki Cumhurbaşkanı Macky Sall’ın hangi adayların yasal olarak seçime katılmaya uygun olduğu konusundaki endişeler nedeniyle seçimleri erteleme girişimini engellemesiyle tetiklendi.
Mahkeme bu hamleyi bozarak Sall’ın 2 Nisan’da görevi bırakması gerektiğini teyit etti. Sonko 2019’da PASTEF listesinden cumhurbaşkanlığına aday olmuş ve oyların %15’inden biraz fazlasını almıştı. Bu yıl, Sonko’nun yasal uygunluğu tartışmalı olduğu için Faye partinin adayı olarak devreye girdi ve görevdeki Başbakan Amadou Ba’nın %35,8’ine karşı ilk turda oyların %54,3’ünü alarak kesin bir şekilde kazandı.
Batı Afrika’da tektonik değişimler
Faye’nin seçim kampanyasında verdiği en önemli sözlerden biri, Senegal’in Batı Afrika’daki yeni sömürgeciliğin temel taşlarından biri olan Fransız kontrolündeki para birimi CFA Frangı’nı terk etmenin yollarını arayacağıydı.
Faye bu ayın başlarında düzenlediği bir basın toplantısında “Parasal egemenlik olmadan egemenlik olmaz” dedi.
Faye’nin programının diğer unsurları Sonko’nun 2019 adaylığına çok benziyor ve yolsuzlukla mücadele, bazı hükümet pozisyonlarının yeniden düzenlenmesi, Fransa’nın ülkede hala sahip olduğu gücün azaltılması ve ülkenin enerji ithalatının yeniden değerlendirilmesini içeriyor. Bu hamleler, egemenliği yeniden tesis etme, bölgesel entegrasyonu sürdürme ve Batı Afrika genelinde az gelişmişlikle ciddi bir şekilde mücadele etme yönünde yadsınamaz bir eğilime işaret ediyor.
Senegal’deki müesses nizamın, ilerici bir seçim zaferini, özellikle de Sahel Devletleri İttifakı’nı oluşturmak üzere birleşen Mali, Burkina Faso ve Nijer’de iktidara gelen halk destekli askeri hükümetler bağlamında, potansiyel bir anayasal krizi keskinleştirmek ve şiddetlendirmekten daha kabul edilebilir bulduğu açıktır. Bu ülkelerin halkları arasında sömürge dönemi öncesinde, sırasında ve sonrasında, günümüz Senegal ve Mali’sini de kapsayan kısa ömürlü Mali Federasyonu (1959-1960) da dahil olmak üzere uzun bir ilişki tarihi bulunmaktadır.
Emperyalistler nasıl karşılık verecek?
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve ABD Başkanı Joe Biden hızlı bir şekilde Faye’yi zaferinden dolayı kutlayan açıklamalar yayınladılar. Macron bir adım daha ileri giderek Faye ile telefonda görüşerek “sıcak tebriklerini” sundu ve Fransa’nın ülkeler arasındaki “ortaklığı” “yoğunlaştırma” arzusunu dile getirdi. Faye ise Senegal’in yabancı müttefiklerin “güvenilir bir ortağı” olmaya devam edeceğini belirtti.
Bu gelişme, Macron’un Şubat ayı sonunda yaptığı ve Fransa’nın son yıllarda Mali, Burkina Faso ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nden askerlerini çıkarması bağlamında Afrika ile “yeni ve dengeli bir ilişki” kuracağı yönündeki açıklamasının hemen ardından geldi. Macron tarafından tanımlanan “yeni dönem” esasen Batı Afrika’da kalan Fransız askeri tesislerinde bazı ortak yönetim yöntemleri anlamına geliyor – bir geri çekilme değil.
Amerika Birleşik Devletleri de bu çalkantılı dönemde Afrika’daki yeni-sömürgeci projeleri için bir yol bulmaya çalışıyor. Afrika’daki en büyük ABD insansız hava aracı üssüne ev sahipliği yapan ve Pentagon’un AFRICOM’unda önemli bir varlık olan Nijer, 2024 Mart’ının ortasında tüm ABD askerlerini ülkeden çıkarma niyetini açıkladı.
ABD’nin Senegal’in Dakar kentinde bir deniz hava üssü mevcuttur. Afrika kıtasının en batı noktası olan Dakar’daki üs önemli bir lojistik ve yakıt ikmal merkezi olarak hizmet vermektedir ve Nijer’deki askeri hükümetin iktidara geldikten sonra ilk olarak ABD üslerini hedef almadığını, bunun yerine ülkedeki Fransız varlığına odaklandığını belirtmek gerekir.
Senegal halkı, Faye’nin Senegal’in yeni devlet başkanı olmasıyla birlikte ne gibi dönüşümlerin yaşanmaya başlayacağını henüz göremedi. Ancak Senegal’in, ülkelerini tarihsel olarak ezmiş olan Fransız yeni-sömürgeci egemenliğinden radikal bir şekilde uzaklaşmaya doğru ilerleyen pek çok Batı Afrika ülkesi arasında yer aldığı açıktır.
Batı Afrika’da anti-emperyalist ve sömürgecilik karşıtı ilerici değişimler gerçekleştikçe halk için nelerin ortaya çıkacağını göreceğiz.
Liberation News 31 Mart 2024 Jasper Saah
(*) Bu yazı Mehmet Yücel tarafından çevrilmiştir.
