“Her kitaplık bir cezaevi kapatır.” Seneca
Suç ve suçlu üzerine yapılacak bir araştırmada göz ardı edilemeyecek kavramlardan bir tanesi de eğitim kavramıdır. Kriminolojinin (suç bilimi) konusu, suçun sebeplerinin incelenmesi ve suçlulukla mücadele için gerekli önlemlerin alınmasıdır. Bu önlemlerin başında, herkese planlı, parasız, eşit ve ulaşılabilir eğitim olanağının sağlanması gelmektedir.
Suç araştırmalarında tahrik, çevre şartları, gelir düzeyi, altyapı eksikliği, psikolojik durum, statü, mesleksizlik, işsizlik, toplumsal dışlanma, yaş, cinsiyet, eğitim, zeka vb. etkenlerin rolü ortaya konulmaya çalışılır. Bu etkenler arasında eğitim ve öğrenim düzeyi de önemli bir yere sahiptir. Eğitim yoluyla suç davranışı tamamıyla ortadan kaldırılamaz ancak pek çok suçun işlenme koşulları ortadan kaldırılabilir. Öğrenim durumu ile suçluluk arasında yakın bir ilişkinin olduğu, okuma yazma düzeyi arttıkça pek çok alanda suç işleme oranının azaldığı bilinmektedir.(1)
Zeki Yıldız, eğitim düzeyi ile suç türü üzerine yaptıkları araştırma sonunda: “Çalışmada ulaşılan sonuçlar ışığında, planlı eğitimin bireyi suç islemekten uzaklaştırdığı söylenebilir.”(2) açıklaması yapmıştı. Elbette her toplumun sosyal, ekonomik vb. durumlarına göre suçun niteliği ile tarihi, coğrafi ve kültürel faktörlerine göre suç fiilleri değişebilmektedir. Ancak örneğin, esrar ve uyuşturucu suçlarında okur yazar ya da okur yazar ama mezun olmayanlar ile ilkokul mezunlarının sayısının daha çok olduğu yapılan saha çalışmaları ile tespit edilmiştir. Soyaslana göre: “Okur yazar oranı düşük olan toplumlarla, yüksek olan toplumlarda suçluluk ile bunların işleniş şekilleri birbirinden farklıdır. Cahil oranı fazla olan toplumlarda adam öldürme ve yaralama, aydın oranı fazla olan toplumlarda hileli, mali ve ekonomik suçlar fazladır.”(3)
KAHVEHANE ÇOK KÜTÜPHANE YOK!
Suç ile mücadelenin en etkili yolu, herkese eşit, parasız, bilimsel ve laik eğitim olanağının sağlanmasından geçmektedir. Bunun için bilimsel eğitim programları uygulayan okulların yanı sıra, okuma bilincini toplumun her kesimine ulaştıracak olan halk kütüphanelerine de önemli görevler düşmektedir. Okuma kültürünün gelişmesi, toplumsal bilinç düzeyinin yükselmesi ve yaratıcı bireysel özelliklerin açığa çıkarılabilmesi için daha çok kütüphaneye ihtiyacımız olduğu ortadadır.
Açıklanan rakamlara göre son 14 yıl içerisinde Türkiye’de özellikle halk kütüphaneleri sayısının nereden nereye geldiğine ya da gelemediğine bir bakalım:Kültür ve Turizm eski bakanlarından Fikri Sağlar’ın “kişi başına eğitim süresi 3.6 yıl olan bir toplumuz.”(4) dediği günlerde açıklanan rakam: “Türkiye’de her 95 kişiye bir kahvehane, 65 bin kişiye de bir kütüphane düşüyor. Almanya’da 11 bin 332, Fransa’da 4 bin halk kütüphanesi bulunurken Türkiye’de bu rakam yalnızca 1502.”(5)
Türkiye’de 57 bin 236 kişiye 1 kütüphane düştüğünü Kültür ve Turizm bakanı Atilla Koç açıkladı: “Bakanlığa bağlı 1161’i halk kütüphanesi, 48’i çocuk kütüphanesi ve 14’ü yazma eser olmak üzere toplam 1223 kütüphane bulunmakta.”(6) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, “Kitap Aklın İlacıdır” projesinin tanıtım toplantısında: “Türkiye’de yaklaşık 1118 kütüphane var, kahvehane sayısı ise 700 bin civarında yani her 105, 110 kişiye bir kahvehane düşüyor.”(7)
“ON YILDIR KÜTÜPHANE AÇILMADI”
Ankara milletvekili Aylin Nazlıaka’nın kütüphane sayılarına ilişkin sorusuna, Kültür ve Turizm Bakanlığı yanıt verdi. Son on yılda 44 ilimizde tek bir kütüphane açılmadı. 1140 kütüphane bulunan ülkemizde 127 kütüphane ise kapalı. Kütüphane açılmayan iller arasında Kırıkkale de yer alıyor. Ülkenin nüfusu 2004 ile 2016 yılları arasında % 19.2 artarken kütüphane sayısı %16.6 azaldı. 2004 yılında 1367 olan halk kütüphanesi sayısı 2013 yılında 1118’e geriledi.(8)
“Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Yılmaz, Uluslararası Kütüphane Dernekleri Federasyonu’nun (IFLA) yayımladığı “Dünya Kütüphane Haritası” verileri ve Türkiye’deki kütüphanelerin durumu hakkında bilgi verdi. Yılmaz, bu tabloyla Türkiye’de modern bir halk kütüphanesi hizmeti verilmesinin mümkün olamayacağını söyledi. Türkiye’de 2016 sonu itibarıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı 1137 halk kütüphanesi hizmet verirken, Türkiye ile yakın nüfusa sahip Fransa’da 16.100, Türkiye’den çok daha az nüfuslu Polonya’da 8 bin 50 halk kütüphanesi bulunduğunu aktardı.”(9)
KÜTÜPHANE FAKİRİYİZ!
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2019 yılına ilişkin ‘Kütüphane İstatistikleri’ni açıkladı. Açıklanan istatistiklere göre, ülke genelinde geçen yıl itibarıyla biri milli, 1182’si halk, 610’u üniversite, 30 bin 618’i örgün ve yaygın eğitim kurumu (okul ve halk eğitim) kütüphanesi olmak üzere toplam 32 bin 411 kütüphane faaliyet gösteriyor.”(10) Pek çok okulda faal olmayan, tek bir kütüphane memuru bile bulunmayan okul kütüphanelerini ile üniversite kütüphanelerini bu listeden çıkardığımızda geriye 1163 kütüphane kalıyor. Yani 2020 yılında il-ilçe halk kütüphane sayımız milli kütüphaneyi saymazsak 1182. Kütüphaneler Genel Müdürlüğü ile Türkiye Kahveciler, Kıraathaneciler ve Büfeciler Federasyonu’nun açıkladığı rakamlara göre: “Türkiye genelinde 400 bini aşkın kıraathaneye karşılık 1413 halk kütüphanesi bulunuyor. Bu oran, kahvehane sayısının kütüphane sayısından 285 kat fazla olduğunu ortaya koyuyor. İstanbul’da 34 bin kahvehaneye karşılık 51 il halk kütüphanesi hizmet veriyor. Başkent Ankara’da 44 kütüphane, 21 bin kahvehane, İzmir’de ise 42 kütüphaneye karşılık yaklaşık 7 bin kahvehane bulunuyor.”(11)
On dört yıl önce 1502, on üç yıl önce 1223, beş yıl önce 1118, dört yıl önce 1137, bir yıl önce 1182 olan rakam 2020 yılında 1413 olarak açıklandı. Durum ortadayken başka ülkelerin nüfusuna oranla kütüphane sayısı, kitap sayısı, okur sayısı vb. üzerinden bir kıyaslama yapmaya gerek yok sanırım. Konuyu değerlendiren sosyolog Prof. Dr. Aytül Kasapoğlu okuma özürlü bir toplum olduğumuzu vurguladıktan sonra: “Bilgi çağı olmasına rağmen en bilgisiz dönemimizi yaşıyoruz. Entelektüel birikim ihtiyacı duyan insan sayısı az olduğu sürece, ne kütüphane sayısı artar ne de kitap baskı sayısı.” diye konuştu.(12)
Asıl vahim olan ise bu tablonun bilinçli bir tercih sonucu ortaya çıkmış olmasıdır. Dini eğitim ve öğretim yapan okul, kurum, vakıf ve cemaatlere ayrılan kaynak, gösterilen özen kütüphanelerden ve yurtlardan özellikle esirgenmiştir.
HER MAHALLEYE BİR KÜTÜPHANE!
Sürekli cezaları artırmak yerine, bu fiilleri, oluştuğu toplumsal koşulları ile birlikte ele alıp ortadan kaldırmaya yönelik çalışmalar yapmak gerekmektedir. Bireylerin yaratıcı özelliklerini ortaya çıkaran, toplumsal dayanışma ortamlarına sevk eden; sevgi, saygı ve erdem gibi değerleri içselleştirmeye yönelik eğitim ve öğretim programları her yerde ve her yaş kademesinde yaşama geçirilmelidir. Konfüçyus, “Tanrım. Bana kitap dolu bir evle, çiçek dolu bir bahçe ver.” derken gerçekleşmesi imkansız bir şey istememişti. Ancak içinde bulunduğumuz durum, bu dileğin gerçekleşmesi için ne kadar çok çaba harcamamız gerektiğine işaret ediyor. Karl Marx’ın “Gerçek devrimcidir.” sözü, içinde bulunduğumuz gerçekliği dönüştürebilmemiz için daha çok çaba göstermemiz gerektiğine işaret ediyor. Bugün pek çok ilimizde sadece bir tane halk kütüphanesi var ve bunların da ihtiyacı karşılayamadığını yaşayarak görüyoruz. Kütüphaneler cazip hale getirilerek her mahallede en az bir kütüphane açılmalı ve her öğrenciye de içinde kitap dolu birer kitaplık verilmelidir. Sorumluluk hepimizin üzerindedir.
KAYNAKLAR:
• Zahir Kızmaz, Öğrenim Düzeyi Ve Suç, Fırat Ünv. 2004
• Zeki Yıldız, Egitim Düzeyi İle Suç Türü, Osmangazi Ünv. 2004
• Prof. Doğan Soyaslan, Kriminoloji, A.Ü. Yay. 1996
• Birgün Gazetesi, 21 Ekim 2004
• Cumhuriyet Gazetesi, 12 Aralık 2005
• memurlar.net, 6 Mayıs 2006
• https://haber.sat7turk.com/ 22.06.2015
• http://pusulagazetesi.net/ 20 Temmuz 2017
• ntv.com.tr, 29.09.2017
• gazateduvar.com.tr, 19 Haziran 2020
• arsiv.ntv.com.tr, 22 Temmuz 2020
• t24.com.tr, 26 Ekim 2019
(*) Bu yazı 2020 yılında Cevat Bayrak tarafından kaleme alınmıştır.
