İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi (İSİG Meclisi), 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Günü’nde ‘Kadın İş Cinayetleri Raporu’nu paylaştı. Raporla, Türkiye’deki kadınların istihdamın dışına itilerek ekonomik şiddet gördüğü, istihdam edildiklerinde ise bu ekonomik şiddetin devam ettiği verilerle ortaya kondu.
İSİG raporunda, kadınların, aynı işi yaptıkları erkek işçilerle eşit şartlarda çalışmadığı ve kadın olduğu için ayrımcılığa uğradığı, aynı şartlarda çalıştığı erkek işçilerle ise eşit ücret alamadığı belirtildi. Ayrıca iş cinayetlerine de değinilen rapordaki verilere göre; 2013’te en az 103, 2014’te en az 131, 2015’te en az 121, 2016’da en az 110, 2017’de en az 117, 2018’de en az 120, 2019’da en az 115, 2020’de en az 148, 2021’de en az 165, 2022’de en az 109 ve 2023’ün ilk on ayında en az 140 kadın işçi, iş cinayetlerinde yaşamını yitirdi.
Agrobay’da direnen kadınlara ithaf edilen raporun devamında yer alan bilgiler şunlar: “Kadın iş cinayetlerinde en çarpıcı gerçek tarım-orman işkolundaki kadın işçi ölümleri. 2013’ten beri gerçekleşen kadın iş cinayetlerinin yüzde 42’si tarım-orman işkolundaki kadınların ölümleriydi. Tarım-orman işkolundaki ölümleri sağlık işkolu izledi. Özellikle pandemi döneminde yükselen sağlıkçı ölümleriyle sağlık işkolunun kadın iş cinayetlerinin yüzde 15’ini oluşturduğunu görüyoruz. Ticaret, Büro, Eğitim, Sinema işkolu da bu yıllarda yaşanan kadın iş cinayetlerinin yüzde 13’ünü oluşturdu. Belediye-Genel İşler işkolu ile tekstil ve turizm-konaklama işkolları da kadın iş cinayetleri bakımından öne çıkan işkolları oldu. Kadın iş cinayetlerinin yaşandığı işkolları, Türkiye’de kadın istihdamının da kayıt dışı ve güvencesiz kadın işçi gerçeğini göstermesi bakımından da çarpıcı bir tablo. Bu tablonun gösterdiği bir başka gerçek 2013’ten beri yaşamını yitiren kadın işçilerin yalnızca 33’ünün sendikalı olması, başka bir ifadeyle iş cinayetlerinde yitirdiğimiz kadın işçilerin yüzde 97’sinin örgütsüz olmasıdır.
Türkiye işçi sınıfının bir gerçekliği olarak, ölen kadın işçilerin 79’u göçmen/mülteci işçi olduğunu görüyoruz. Ev içi emeğin ana gövdesini oluşturan göçmen kadın işçilerin çalışma koşulları, kadın istihdamının vahim bir tablosunu yansıtıyor. Pasaportlarına el konulma, kaçak olarak çalıştırılma, “işçi kiralama bürosu” işlevi gören aracı şirketler eliyle çalıştırılma, işyerinde taciz, tecavüz ve şiddet, ücretini alamama göçmen kadın emekçilerin en büyük sorunları.
Kadın işçileri öldüren başlıca neden trafik-servis kazaları. Kadın iş cinayetlerinin yarıya yakınını (yüzde 44) oluşturan trafik-servis kazaları özellikle tarım işçisi kadınların ölümlerinde bariz bir biçimde belirleyici. Kadın istihdamındaki güvencesizliğin en çarpıcı boyutu olan çoğu mevsimlik tarım işçisi kadınlar hala tarlalara, tarım arazilerine taşınırken yollarda hayatını kaybediyor. Kadın iş cinayetleri bakımından diğer önemli ölüm nedenleri ise Covid-19 ölümleri (ölümlerin yüzde 11’ini oluşturuyor), ezilme-göçük sebepli iş cinayetleri (ölümlerin yüzde 8’i), şiddet sonucu ölümler (ölümlerin yüzde 7’sini oluşturuyor) ve kalp krizi ve beyin kanaması gibi ani ölümler (ölümlerin yüzde 6’sını oluşturuyor).
Artan kadın cinayetleri içinde, göz ardı edilen bir boyut olarak iş cinayetlerinin oranı artıyor. Son yıllardaki kadın iş cinayetlerinde de kadına yönelik şiddet sonucu ölümlerin artışı göze çarpıyor.
Artan kadın emekçi intiharları da kadın emekçi ölümleri bakımından çarpıcı gerçeklerden birisi. Bu intiharlar, krizin işyerlerinde ve toplumda giderek artan şiddetinin, eşitsizliğin, kadın işsizliğinin ve yoksulluğunun bir göstergesi durumunda. Ancak kadın iş cinayetleri gibi kadın emekçilerin intiharları da kamusal alanda daha az tartışılıyor ve gündem oluyor. Zirai ilaç içme, kendini asma, bileklerini kesme biçiminde gördüğümüz kadın intiharları “ev içi”ne itilen intiharlar biçimini alıyor.
Meclisimiz verilerine göre iş cinayetinde yaşamını yitirenlerin;
• 50’si, 14 yaş ve altı yaşlarda çocuk işçiler,
• 51’i 15-17 yaşları arasındaki çocuk/genç işçiler,
• 317’si kadın iş cinayetlerinin çok yaşandığı yaş aralıklarından biri olan 18-29 yaş arası genç kadın işçiler,
• 554’ü en çok kadın iş cinayetinin yaşandığı yaş aralığı olan 30-49 yaş arasında kadın işçiler,
• 242’si 50-64 yaş arası kadın işçiler,• 69’u 65 yaş ve üstü kadın işçiler,
• 96’sı ise yaşını tespit edemediğimiz kadın işçilerdi.
‘Çok çalışıyoruz ya, bizi kimse çıkarmaz sanıyorduk. Ben gücümün yettiği kadar, ne derlerse yapıyordum. Kürekle toprak attım, brandaları kaldırdım, tekrar yaydım. Sürekli çalıştım. Gün içinde bir kere tuvalete gitme hakkımız vardı. İkinci kez gitmek istesek kızıyorlardı…’ diyordu Agrobay direnişçilerinden Tülay.
Türkiye’de kadın istihdamının en kötü koşullarının; kayıt dışı çalışmanın, güvencesizliğin ve örgütsüzlüğün, kadın iş cinayetlerinin yarısının yaşandığı tarım işkolundaki bir işyerinde; Agrobay’da çoğu kadın bir grup işçi kötü çalışma koşullarına, geç yatırılan maaşlara, ücretsiz izin dayatmasına, yöneticilerin baskısına, şiddete ve mobbinge, kötü muameleye, servislerde yaşanan can güvenliğinin olmamasına karşı çıkarak Tarım-Sen’e üye oldu.
Sendikalaştıkları için işten atılan kadınların başlattığı direniş, tarım işkolunda çalışan kadın işçilerin gerçeğini duyurdu Türkiye’ye. Avrupa’nın en büyük serası olan Agrobay’da bile bu koşullarda çalışan kadın işçilerin kuralsızlığın hüküm sürdüğü sayısız işyerinde neler yaşadığını tahmin etmek güç değil. Yıllardır hiçbir önlem alınmayan, hiçbir yasal düzenleme yapılmayan tarım sektöründe çalışan kadınların yüzde 80’i ücretsiz aile işçisi. Tohumlama, yabani ot ayıklama, çapalama ve hasat gibi emek yoğun işlerde çalışan kadınların beslenme, barınma, temiz suya erişme gibi çok temel ihtiyaçları dahi karşılanmıyor.
Yıllarca sigortasız çalıştırılan, defalarca iş kazası geçiren ancak hiçbir mekanizma işletilmeyen, tuvalete gitmelerine dahi izin verilmeyen; fıtık, böbrek hastalığı, cilt hastalıkları gibi sayısız meslek hastalıkları olan, yıllarca amirleri tarafından hakaret ve aşağılamaya maruz kalan Agrobay direnişçisi kadınların kararlılığı kadın işçilere dayatılan tüm şiddet sarmalına ve örgütsüzlük dayatmasına umut dolu bir reddediş oldu.25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Mücadele Raporumuzu bu yüzden, kadın işçilerin çalışma koşullarının en kötü olduğu ve en çok kadın iş cinayetinin yaşandığı tarım işkolunda emeğine ve onuruna sahip çıkma kararlılıklarıyla yılgınlığı dağıtan Agrobay direnişçisi kadınlara atfediyoruz!
Emeğimizin ve bedenimizin sömürülmesine, yaşamlarımızın çalınmasına karşı:
• Toplumsal cinsiyetçi işbölümüne son verilmelidir.
• Kadın işlerinin ‘tehlikesiz ve basit’ olduğu ön yargısı yıkılmalıdır.
• Yeniden üretim atölyelerine dönüşen evler ve işyerleri sağlık ve güvenlik risklerine karşı güvenli hale getirilmelidir.
• Gerek devlet tarafından gerekse emek ve meslek örgütleri tarafından oluşturulan işçi sağlığı ve güvenliği politikaları toplumsal cinsiyet açısından tekrar düzenlenmelidir.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından, işyerlerinde ve evlerde kadınların ağırlıklı olarak çalıştığı işlerin ve bu işlerde çalışan kadınlarda rastlanan ortak sağlık sorunları ve riskleri rapor edilmeli ve kamuoyuyla düzenli olarak paylaşılmalıdır.
• Kadınların çalışma alanlarındaki kimyasal, biyolojik, fiziksel, ergonomik vb. riskler saptanmalıdır.
• İşyerinde kadına yönelik cinsel şiddet, taciz, cinsel sataşma tehlikesine karşı önlem alınmalı, bu konu sendikaların toplu sözleşmelerinin önemli bir gündemi olmalıdır.
• İşyeri toplu sözleşmelerinde, işkolu ve ülke bazındaki çerçeve sözleşmelerde kadın meslek hastalıklarına dair maddeler konulmalıdır.
• Ev ve bakım hizmetleri azami ölçüde kamusal alandan ücretsiz karşılanmalıdır.
• Kadınlar çifte mesaisinin yıpratıcılığı ve üstlerindeki aşırı iş yüküne bağlı fiziksel ve ruhsal zararlar toplamı bir meslek hastalığı tanımı getirilmelidir.
• Başta İş Kanunu ve İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası olmak üzere bütün yasa ve yönetmelikler toplumsal cinsiyeti gözetecek bir biçimde yenilenmelidir.”
